Al sinds de negentiende eeuw vragen wetenschappers én dromers zich af: zou er leven zijn op Mars? Het idee dat wij de enigen zijn in een oneindig universum voelt voor velen simpelweg onwaarschijnlijk. Daarom wordt er al decennia onderzoek gedaan, met telescopen, sondes en (sinds een aantal jaar) geavanceerde Marsrovers die de planeet tot in detail verkennen. Vorige week was het weer raak: NASA maakte bekend dat er mogelijk sporen van oud leven op Mars zijn gevonden. Maar wat is er precies gevonden en wat betekent dit voor ons?
Baanbrekende ontdekking op Mars
NASA’s Marsrover Perseverance heeft in een opgedroogde rivierbedding op Mars een bijzondere rots onderzocht met opvallende “luipaardvlekjes”, lichte vlekken omringd door donkere ringen (zie ook de afbeelding hieronder). Na een analyse van deze Chevaya Fall-steen bleek dat deze vlekken ijzerrijke mineralen bevatten (zoals vivianiet en greigiet) die op aarde meestal ontstaan door toedoen van microben. Met andere woorden: dit soort patronen zien we op aarde als bijproduct van leven dat bepaalde stoffen verbruikt voor energie. De combinatie van deze mineralen in de Marsrots wordt door NASA ook omschreven als een “potentiële vingerafdruk” van microscopisch leven van ongeveer 3,5 miljard jaar geleden, toen Mars nog water had in rivieren en zeeën.
Er zijn dus geen directe fossielen of levende wezen gevonden op Mars, maar chemische aanwijzingen die er sterk op duiden dat het leven ooit wel mogelijk was! Volgens NASA is dit de dichtstbijzijnde aanwijzing voor leven op Mars ooit, en is het een baanbrekende ontdekking in de Marsverkenning. Maar wetenschappers durven hier nog geen bindende conclusie uit trekken; het blijft immers een indirect bewijs dat nog bevestigd moet worden. Maar toch heeft het wel de hele wereld van de astrobiologie op scherp heeft gezet!
Hoe heeft Perseverance dit bewijs gevonden?
Zoals eerder genoemd, is dit bewijs ontdekt door Marsrover Perseverance (zie ook de afbeelding hieronder), die al sinds 2021 rondrijdt in de Jezero-krater. Deze krater bevat de resten van een oude rivierdelta: een plek waar ooit water samenvloeide en sediment zich ophoopte. Zulke delta’s zijn op aarde vaak uitstekende bewaarplaatsen voor organisch materiaal, omdat modder en mineralen sporen van leven goed kunnen insluiten en beschermen tegen verval. En juist daarom is Jezero de gekozen plek voor Perseverance; het is dé ideale locatie om te zoeken naar mogelijke tekenen van vroeger leven op Mars. In juli 2024 kwam Perseverance bij een rotsformatie genaamd “Bright Angel” aan de rand van de oude rivierbedding Neretva Vallis. Daar viel een steen op die de bijnaam “Cheyava Falls” kreeg. Perseverance zag de opmerkelijke gespikkelde patronen (de “luipaardvlekken”) op de steen en besloot een monster te boren uit die rots.
Dat monster, door het team “Sapphire Canyon” gedoopt, is zorgvuldig geanalyseerd met de geavanceerde instrumenten aan boord van de rover. Met o.a. röntgen- en laserspectrometers heeft Perseverance de chemische samenstelling en structuur van het gesteente gemeten. En daar vonden ze iets bijzonders: organische moleculen (koolstofverbindingen) in combinatie met mineralen als ijzerfosfaat en ijzersulfide die perfect passen bij de chemie van micro-organismen. Op aarde zien we deze mineralen namelijk vaak ontstaan in modderige meren en delta’s, waar bacteriën actief zijn. Het kostte het onderzoeksteam ruim een jaar om alle data te controleren en te interpreteren, en hun resultaten zijn nu gepubliceerd in het tijdschrift Nature. Zo’n zorgvuldige, peer-reviewed aanpak is cruciaal, want buitenaards leven ontdekken is een zaak waar enorme bewijslast voor nodig is. Inmiddels durft NASA voorzichtig te stellen dat dit mogelijk de meest duidelijke hint tot nu toe is dat er ooit leven op Mars heeft bestaan.
Eerdere aanwijzingen en het grotere plaatje
Is dit dan de allereerste keer dat we denken aan leven op Mars? Niet helemaal. Mars fascineert wetenschappers al decennia, en er zijn in het verleden andere aanwijzingen geweest, hoewel vaak minder overtuigend. Zo toonde NASA’s rover Curiosity in 2014 al aan dat de Gale-krater ooit bewoonbare omstandigheden had: er was namelijk bewijs dat er ooit water was, en het had de juiste chemische bouwstenen voor leven. Curiosity detecteerde ook mysterieuze methaanpieken en vond organische moleculen in Marsgesteente. Dat klonk spannend, maar iedere keer bleef er onzekerheid: zulke bevindingen konden zowel een biologische als een niet-biologische oorsprong hebben.
Verder was er de beroemde Mars-meteoriet ALH84001 die in 1996 voor opschudding heeft gezorgd. In dat gesteente, hier op aarde op de Zuidpool gevonden maar afkomstig van Mars, zagen NASA-wetenschappers structuren cen stoffen die op microfossielen leken. Zelfs de Amerikaanse president Clinton sprak toen van “ontzagwekkende implicaties”, mits het bevestigd zou worden. Uiteindelijk bleken die microstructuren toch door chemische processen verklaard te kunnen worden in plaats van fossiel leven, en dat “Mars-leven” bleek vals alarm. Sindsdien zijn wetenschappers erg voorzichtig met zeggen of iets als bewijs kan worden gezien voor leven op Mars.
Hoewel al deze eerdere hints al hoop gaven voor de mogelijkheid van leven op Mars, gaven nooit een sluitend antwoord. Maar volgens onderzoekers is de de vondst van de Cheyava Falls anders. Voor het eerst is een abiotische (niet-levende) verklaring echt lastig te bedenken voor wat we zien. Dat betekent niet dat het 100% zeker leven is, maar wel dat we nog nooit zó dicht bij het bevestigen van Martiaans leven zijn geweest. Mars-biologen en geochemici wereldwijd zeggen dat het een uniek moment is. Maar uiteraard blijft voorzichtigheid geboden, juist doordat we geleerd hebben van vorige “vondsten” die het toch niet waren.
Conclusie
De mogelijke ontdekking van oude microben op Mars heeft een enorme impact op hoe wij naar het universum en onszelf kijken. Als dit wordt bevestigd, betekent het dat we niet meer alleen zijn in het heelal; misschien is het leven geen kosmisch toeval, maar iets wat op meer plaatsen kan ontstaan. Een revolutie in de wetenschap, en stof tot nadenken voor filosofen, technologen en iedereen die ooit naar de sterren heeft gekeken.
In praktischer zin heeft deze vondst ook een flinke impact op ruimtemissies. NASA wil het betreffende monster graag terug naar aarde brengen voor uitgebreid laboratoriumonderzoek, want alleen hier kunnen we met 100% zekerheid vaststellen of het om oude levensvormen gaat. Die terughaaloperatie, de Mars Sample Return-missie, is ontzettend complex en kostbaar. Een aparte lander moet namelijk de door Perseverance verzamelde buisjes ophalen, en in een kleine raket stoppen en die vervolgens richting aarde wordt gelanceerd. Zoiets is technisch nooit eerder gedaan en staat daarom zowel politiek als financieel onder druk. Toch zou juist deze vondst de missie nieuwe urgentie kunnen geven. Ondertussen zit Europa niet stil: de toekomstige Rosalind Franklin-rover, een samenwerking tussen ESA en Roscosmos, is speciaal ontworpen om diep in de Marsbodem te boren op zoek naar sporen van vroeger leven. Hoewel de lancering vertraging heeft opgelopen, laat dit zien dat de zoektocht naar buitenaards leven een wereldwijd project is.
Mars staat dankzij deze ontwikkeling weer vol in de schijnwerpers. We zijn dichter bij het beantwoorden van de eeuwenoude vraag “Zijn wij alleen?” dan we ooit zijn geweest. Een planeet die ooit werd gezien als doods en onherbergzaam, blijkt ons misschien toch meer te kunnen vertellen over het leven en de kosmische geschiedenis. Hoe dan ook, deze ontdekking geeft ons nieuwe motivatie, en wie weet plukken toekomstige generaties hier letterlijk de vruchten van door ooit plantjes te kweken op Mars of door simpelweg met nieuwe ogen naar de sterren te kijken. Eén ding is zeker: het avontuur en mysterie van Mars is levendiger dan ooit (pun intended)!
Robert Dilber
Bronnen:
- NASA – “NASA Says Mars Rover Discovered Potential Biosignature Last Year”
- NOS – “Sporen van leven op Mars, of toch niet? ‘We zijn dichterbij dan ooit’”
- NOS – “NASA vindt sterkste aanwijzingen tot nu toe voor mogelijk leven op Mars”
- Smithsonian Magazine – “NASA Discovers ‘Clearest Sign’ Yet of Ancient Life on Mars in a Rock Studied by the Perseverance Rover”
- BBC Sky at Night – “NASA detects potential signatures of life hidden in Mars rocks”
- NOS – Afbeelding Cheyava Falls
- DLR.de – Afbeelding Marsrover Perseverance
