Stel je voor: je zit weer op school, en moet een essay of rapport schrijven. Maar in plaats van dat je zelf onderzoek moet en zelf moet schrijven, is er een makkelijkere optie. Je kunt er namelijk voor kiezen om alles door een AI zoals ChatGPT te laten schrijven. Voor velen is die verleiding enorm. Het is namelijk veel sneller én makkelijker! Maar als je er telkens opnieuw voor kiest om een stuk tekst door AI te laten schrijven, leer je er dan nog wat van? Wat is het effect hiervan op je eigen leerproces en denkvermogen? Recente bevindingen van MIT-onderzoekers wijzen helaas op mogelijke verontrustende effecten van overmatig AI-gebruik...
Gemak versus leerproces: wat zegt de wetenschap?
AI-technologie zoals ChatGPT maakt het makkelijk om antwoorden te krijgen. Volgens sommige onderzoekers té makkelijk. Sinds een aantal wordt er steeds meer op AI geleund voor denkwerk, maar neemt dit weg van ons eigen vermogen om te denken?
Om deze vraag te beantwoorden, is er aan het prestigieuze MIT Media Lab onlangs onderzocht wat er gebeurt met het brein wanneer mensen AI gebruiken om essays te schrijven. Dit bevestigde de donkere voorvermoedens; de groep deelnemers die ChatGPT gebruikte bij het schrijven vertoonde aanzienlijk lagere hersenactiviteit tijdens de taak dan degenen die geen hulp of alleen traditionele zoekmachines gebruikten. Beter gezegd: door veelvuldig AI-gebruik, gebruik je je hersenen minder. De onderzoekers noemen dit het opbouwen van “cognitieve schuld”. Hoewel het gebruiken van AI je op korte termijn denkenergie bespaart, betaal je op langere termijn de tol omdat je je brein minder traint.
Nog zorgwekkender was dat de ChatGPT-groep na verloop van tijd ook slechter presteerde wanneer ze zónder AI een essay moesten schrijven. Ze herinnerden zich weinig van hun eigen eerder geschreven teksten en misten creatieve invalshoeken. Hun hersengolven, waarmee de activiteit van een brein wordt gemeten, lieten zien dat diepere geheugenprocessen nauwelijks waren aangesproken. Daarentegen scoorde de groep die eerst zónder hulpmiddelen had geschreven (dus ook zonder zoekmachines), het best in betrokkenheid en creativiteit. Dit gold zelfs wanneer ze later wél AI mochten gebruiken. Blijkbaar loont het dus om eerst zelf moeite te doen, en later pas om ondersteuning van AI te vragen.
De hoofdonderzoeker, dr. Nataliya Kos’myna, waarschuwt vooral voor het effect op jongere en lerende hersenen. “Ontwikkelende breinen lopen het grootste risico,” zegt ze. Dit risico wordt alleen maar groter als we kinderen van jongs af aan al op AI laten leunen. En eigenlijk is dat helemaal niet zo verbazingwekkend: zoals een rekenmachine het hoofdrekenen kan laten versloffen, kan een AI als ChatGPT ons kritisch denkvermogen laten verslappen. We nemen antwoorden klakkeloos over omdat het zo makkelijk gaat. En waarom zou je zelf worstelen met een probleem als een makkelijk-te-gebruiken programma het veel sneller oplost?
De steeds grotere afhankelijkheid: van zoekmachine tot ChatGPT
We gebruiken al jaren technologie om ons te helpen denken, van Google tot navigatiesystemen. Maar nu AI ons complete antwoorden en beslissingen voorschotelt, dreigen we té afhankelijk te worden. Een voorbeeld hiervan zien we bij de nieuwste Google zoekfunctie. Google is namelijk begonnen met het tonen van AI-gegenereerde samenvattingen bovenaan de zoekresultaten, om jou het uitzoekwerk te besparen. Handig? Zeker. Maar onderzoek van Pew Research Center toont een bijeffect: wanneer zo’n AI-samenvatting in beeld komt, klikt nog maar ~1% van de gebruikers op de bron van die informatie. Met andere woorden, bijna niemand kijkt nog verder. We nemen het AI-antwoord voor lief, zonder zelf op onderzoek uit te gaan. Bovendien beëindigen mensen vaker hun zoekopdracht meteen na het lezen van het AI-antwoord, in plaats van verschillende websites te bezoeken
Ook Google zet AI in om snelle antwoorden te geven. Studies tonen aan dat bij AI-samenvattingen gebruikers minder snel doorklikken naar échte bronnen. Het gemak van zo’n antwoord kan ons afleren om zelf verder te zoeken.
En het is juist die luiheid waar critici ons voor waarschuwen. Microsoft-onderzoekers vergeleken recentelijk het effect van AI-hulp op kantoor met spieratrofie: als je routinetaken door AI laat doen, oefen je je eigen vaardigheden minder vaak, en verzwakken ze. Denk aan autopilots: piloten die altijd op automatische piloot vliegen, kunnen moeite hebben in noodgevallen die manuele pilootvaardigheid vereisen. Zo ook met ons denkvermogen; laat je AI alle routineklussen oplossen, dan sta je met lege handen (of een leeg hoofd) bij de uitzonderingen die wel eigen inzicht vergen.
Een ander risico van blinde afhankelijkheid is dat we de kwaliteit en waarheid van informatie minder kritisch bekijken. AI-modellen als ChatGPT kunnen namelijk overtuigend klinkende onzin of bias produceren (ook wel bekend als AI-hallucinaties). Als wij gewend raken om antwoorden blindelings te accepteren zonder door te vragen, kunnen misinformatie en vooroordelen zich gemakkelijker nestelen. Bovendien merkt het MIT-onderzoek op dat AI-antwoorden een soort echokamer kunnen creëren. Waar we vroeger misschien meerdere bronnen lazen en vergeleken, krijgen we nu één synthetisch gemiddelde voorgeschoteld. Dat kan onze blik vernauwen zonder dat we het doorhebben.
Conclusie: bewust omgaan met AI om scherp te blijven
AI zoals ChatGPT is zonder twijfel een krachtig hulpmiddel. Het kan ons werk en leven eenvoudiger maken, van snelle antwoorden tot creatieve ideeën. Maar de bovenstaande inzichten houden ons een spiegel voor. Gemak mag niet betekenen dat we ons denkvermogen op de automatische piloot zetten. Net zoals fysieke conditie vraagt om training, heeft ook ons brein uitdaging nodig om scherp te blijven. Laat AI daarom vooral dienen als aanvulling op je eigen denken, niet als vervanging.
Hoe kunnen we dat in de praktijk doen? Denk bijvoorbeeld aan het gebruiken van AI als brainstormpartner om op gang te komen, maar werk ideeën zelf verder uit. Blijf ook informatie controleren via meerdere bronnen in plaats van klakkeloos het eerste AI-antwoord te geloven. Maar blijf jezelf ook uitdagen: doorgrond problemen eerst zelf, vóórdat je AI om hulp vraagt. Kortom, houd de teugels in handen. We leven in een tijdperk waarin AI steeds meer aanwezig is, van elke Google-zoekopdracht tot slimme chatbots, dus juist nú is kritisch blijven belangrijker dan ooit.
Robert Dilber
Bronnen:
- Nataliya Kos’myna – “Your Brain on ChatGPT: Accumulation of Cognitive Debt when Using an AIAssistant for Essay Writing Task”
- Tech News World – “MIT Study Finds ChatGPT Can Harm Critical Thinking Over Time”
- Google AI Overview – Afbeelding, gebruikte zoekterm was “ai and cognitive decline”
- PCMA – Afbeelding praten met AI
- Windows Central – “Google is using AI overviews in search to nuke the web — studies say it makes you dumb: “I feel like I’ve lost some brain cells””
